"Mag ik muziek maken? vroeg ik. ‘Graag’ zei ze."

Gedreven door de ervaring tijdens dat ene concert, vervolgde Djemida haar studie met een vierjarige bachelor opleiding muziektherapie aan het ArtEZ Conservatorium in Enschede. Tijdens deze opleiding leerde ze om muziek doelbewust in te zetten om mensen te helpen.

Als afstudeeronderzoek introduceerde Djemida neurologische muziektherapie op de afdeling neurorevalidatie van het universitair ziekenhuis RSCM in Jakarta, Indonesië. Hier kwam ze voor het eerst in contact met mensen met afasie, NAH (niet aangeboren hersenletsel) en dementie.

Na deze bijzondere ervaring en afsluiting van haar studie in Indonesië ging ze aan de slag als muziektherapeut bij Noorderboog. Aanvankelijk voor 8 uur per week. Maar als snel werd duidelijk hoe effectief muziektherapie is bij mensen met bijvoorbeeld afasie, Parkinson en dementie. Met als resultaat dat Djemida nu, een paar jaar verder, fulltime werkt en er een complete vakgroep van zes muziektherapeuten binnen Noorderboog staat.

Djemida Tönjes studeerde klassieke muziek aan het ArtEZ Conservatorium in Zwolle met als hoofdvak cello. Ze ontdekte in deze periode dat muziek maken meer is dan alleen een muziekstuk perfect instuderen, het mooi ten gehore brengen en vervolgens applaus ontvangen. Tijdens een  tournee speelde ze voor kinderen met een meervoudige beperking. Ze zag met eigen ogen hoe de kinderen aanvankelijk nog onrustig waren. Toen het orkest begon te spelen, zag ze een glimlach op de gezichten en een twinkeling in de ogen verschijnen van de kinderen. ‘Wauw, wat is dit mooi’ realiseerde Djemida zich. ‘Als dit al gebeurt als we gewoon muziek maken, wat zou dan het effect zijn als je muziek doelbewust in gaat zetten?’.

De muziektherapeut zet muziek doelbewust in en maakt gebruik van evidence-based muziekinterventies om individuele doelen te bereiken binnen een therapeutische relatie. De cliënten, met psychogeriatrische of somatische aandoeningen, komen altijd op verwijzing van de arts of psycholoog. Wanneer zij verwachten dat muziektherapie kan bijdragen aan het verbeteren van de problemen die ze ervaren, dan volgt eerst een observatie. Verwacht Djemida inderdaad iets te kunnen betekenen, dan wordt er een behandelplan opgesteld. Dit plan wordt besproken met de psycholoog en de eerst verantwoordelijk verzorgende van de cliënt.

De cliënten die ze behandelt zijn bijvoorbeeld mensen met dementie en onbegrepen
(probleem-)gedrag zoals onrust en agitatie. Door gebruik te maken van wetenschappelijk onderbouwde en persoonsgerichte interventies probeert Djemida ‘de juiste snaar’ te raken. Na een aantal sessies wordt een transferplan opgesteld. Dit kan bijvoorbeeld resulteren in een afspeellijst of muziekkussen die het verzorgend personeel in kan zetten op de momenten dat de onrust terugkomt.

Muziektherapie kan ook effectief zijn bij mensen met afasie, een taalstoornis die het gevolg is van niet aangeboren hersenletsel. Met muziek lukt het vaak om weer taal te produceren, wat zonder muziek (nog) niet lukt. “Als muziektherapeut werken we ook samen met de logopedist. Op dit moment zijn er twee muziektherapeuten die de training SMTA (spraakmuziektherapie voor afasie) hebben afgerond. Op deze manier kunnen we onze krachten bundelen”.

Een bijzondere succeservaring had Djemida met een Indische cliënt. Deze meneer kon zich verbaal niet meer uiten en de zorgmedewerkers hadden moeite om contact met hem te maken. Djemida, die zelf ook een Indische achtergrond heeft, sprak zijn taal en begreep zijn normen en waarden. Hierdoor hadden ze een klik. Ze kwam erachter dat hij zelf vroeger ook gitaar had gespeeld. ‘Dus nam ik mijn gitaar mee en ging rustig bij hem zitten. Ik observeerde eerst hoe hij reageerde op mijn komst. Ik ging rustig tegenover hem zitten en speelde één snaar, en rust… Ik bouwde het rustig op en herhaalde het een aantal keer. Ik merkte dat ik contact met hem kreeg. Er was interesse. Langzaamaan begon hij te glimlachen en op een gegeven moment bewoog hij mee in het ritme met zijn handen en voeten. De muziek deed zijn werk! We breidden de sessies uit, hij herkende mij en ik ontdekte zijn voorkeursmuziek en liet hem soms ook meespelen. Er ontstond een bijzondere band, zodra deze cliënt mij zag aankomen ging hij op een gegeven moment al spontaan ritmes tikken op de tafel. Deze cliënt blijf ik één keer per week bezoeken. Voor de momenten waarop ik er niet ben heb ik twee muzieklijsten samengesteld; één voor ontspanning en één met activerende muziek. Deze muziek wordt nu door de zorgmedewerkers ingezet om de cliënt  ontspanning te bieden als hij onrustig is of juist te activeren wanneer hij heel passief is en contact maken moeilijk is.’

Een ander bijzondere moment beleefde Djemida met een cliënt die in zijn laatste levensfase verkeerde. “Toen ik de kamer van de cliënt binnen trad zat zijn vrouw aan bed. “Mag ik muziek maken?’ vroeg ik. ‘Graag’ zei ze. ‘De echtgenote wist precies van welke muziek haar man hield. Ze was zelf ook vaak aanwezig geweest bij de therapiesessies. Deze cliënt was al diep weg. Ik speelde zijn lievelingsmuziek en paste het tempo aan, passend bij de zware ademhaling die hij op dat moment al had. Het was een heel intiem moment en het was heel mooi dat ik nog iets kon geven aan iemand die stervende was. Wat de cliënt van de muziek heeft meegekregen is moeilijk te zeggen maar we weten wel dat iemand die stervende is gevoelig is voor geluid en dat het daarom belangrijk is om zachte geluiden inzetten. Dit moment was zowel voor mij als de echtgenote een heel waardevol moment. ’

Recent rondde Djemida haar master aan het Conservatorium in Enschede af. Deze Engelstalige studie bood haar de extra diepgang die ze zocht. ‘Ik vind het heel belangrijk dat Noorderboog bereid is te investeren in het vergroten van kennis van medewerkers’. Djemida studeerde af op het onderwerp dementie en depressie. Tijdens de master heeft ze een interventie ontwikkeld (dementie en agitatie) die is uitgekozen voor publicatie in Nordic Journal of Music Therapy. Djemida mag haar casus in juni presenteren tijdens de European Music Therapy Conference in Edinburgh en ze is werkzaam als gastdocent muziektherapie aan het ArtEZ conservatorium in Enschede.

Noorderboog investeert ook in (deelname aan) wetenschappelijk onderzoek. Djemida werkt namens Noorderboog mee aan een groot internationaal onderzoek ‘het MIDDEL-project’ waarbij onderzoek wordt gedaan naar het effect van muziektherapie bij mensen met dementie en depressieve symptomen. De eerste resultaten op basis van data uit Australië laten zien dat muziekinterventies - met name samen zingen - leiden tot minder depressieve symptomen bij mensen met dementie. Verdere effecten worden uitgebreid in kaart gebracht als de Australische data samen met data uit de Europese trial worden geanalyseerd.

Er borrelen nog heel wat ideeën bij Djemida. Zo lijkt het haar prachtig om eens een belevingsconcert in verpleeghuis Kaailanden te geven vlak voordat de bewoners naar bed gaan, zodat ze volledig ontspannen aan hun nachtrust kunnen beginnen.

De mogelijkheid om zoveel mogelijk verschillende vormen van muziek in te zetten, al naar gelang wat het meest passend en effectief bij de cliënt is, dat is wat de gedreven Djemida voor ogen heeft: ‘Ik gebruik nu soms als improvisatie de klankschaal en ik merk dat cliënten er heel goed op reageren’. Omdat ik zoiets niet alleen op gevoel wil doen maar ook graag de bijbehorende theorie wil weten, volg ik nu een opleiding klankschaalbehandelaar.’ Ook hier geeft Noorderboog haar de gelegenheid en ruimte om deze opleiding te voltooien.

Voor mensen die bedlegerig zijn en verbaal niet meer kunnen communiceren, kan het mogelijk zijn om contact te krijgen via de trillingen van de klankschaal. Het lichaam bestaat voor een groot deel uit water en dat maakt dat de trillingen van een klankschaal een bepaald effect hebben. Cliënten ervaren dit als zeer ontspannen. Daarnaast volgt Djemida een cursus aromatherapie. In combinatie met de klankschaal kan ze een ‘totaalpakket’  bieden waarbij het draait om de verschillende sensaties van geluid, voelen en geur.

Djemida: ‘Ik hoop dat mensen die dit lezen inzien dat muziektherapie veel meer is dan ‘gewoon een gezellig stukje muziek maken’. Vooraf bedenken we weloverwogen welke soort behandeling het meeste effect heeft bij de cliënten die doorverwezen worden door de arts of psycholoog. Is de therapie bedoeld om te activeren of om te ontspannen? Elke cliënt is anders en dus is elke aanpak anders. Het muziekinstrument, de muzikale parameters, alles wordt heel bewust ingezet om het doel te behalen dat we met de therapie voor ogen hebben.’